Inleiding:

De aanleiding tot het schrijven van dit stuk is gekomen nadat ik, Willem, deze dieren eens in het echt heb mogen bewonderen in de Berlijnse dierentuin. Ik was voorheen al bekend met de brughagedis, maar had me er verder nog nooit echt in verdiept. Na deze dieren in het echt gezien te hebben, viel mij pas op wat een mooie "hagedis" de brughagedis is. Ik ben via verschillende bronnen informatie gaan zoeken over deze fascinerende "hagedissensoort". Ik schrijf "hagedissensoort" tussen aanhalingstekens, omdat de brughagedis niet onder de gewone hagedissen vallen. De Brughagedis vormt echter een aparte orde in het rijtje van krokodillen, slangen, hagedissen etc.

Na zorgvuldig betrouwbare bronnen geraadpleegd te hebben, heb ik het volgende 'caresheet' geschreven. Waarom behoren ze niet tot de gewone hagedissen (waarin onderscheiden ze zich), hoe worden ze gehouden in gevangenschap etc. Daarbij moet ik wel de opmerking plaatsen dat deze dieren echter nauwelijk door particulieren gehouden worden.

Algemeen:

Onder Rhynchocephalia, oftewel de brughagedis, bestaan nog slechts twee diersoorten. Namelijk de Sphenodon guntheri en Sphenodon punctatus. De overige soorten van deze groep zijn zowel al langere tijd als recent uitgestorven. Zo is de S. puncatatus reischeki in 1978 voor het laatst waargenomen, maar is er sindsdien geen enkel exemplaar meer gevonden.

Deze soorten worden in de volksmond ook wel brughagedissen of tuatara's genoemd. De S. guntheri staat op de IUCN Red Data Book genoteerd als zeer kwetsbaar, daarentegen is de S. punctatus inmiddels van deze lijst af gehaald. De Sphenodon guntheri is in 1877 voor het eerst beschreven door Buller. De Sphenodon punctatus is in 1842 voor het eerst beschreven door Grey.

Inmiddels is het bekent dat de S. punctatus uit twee verschillende genetische groepen bestaat.

Van de S. guntheri leven er nog slechts circa 300 dieren in het wild. Van de S. punctatus zijn dit er inmiddels circa 10.000.

De brughagedissen lijken erg veel op agamen, maar behoren niet tot deze groep dieren. De brughagedissen vormen namelijk een aparte groep binnen de reptielen orde.

Er zijn een aantal verschillen tussen brughagedissen en andere hagedissen waardoor deze soort niet onder de gewone hagedissen worden gerekend.

Brughagedissen hebben bijvoorbeeld geen gehoorgaten, naar achter gerichte uitsteeksels aan hun ribben en de tanden van tuatara's zijn aan het kraakbeen versmolten. Iets anders dat opmerkelijk is aan deze dieren is dat hun bek een dubbele rij tanden in de bovenkaak hebben. De ondertanden vallen precies in de ruimte tussen deze twee rijen.

Verder bezitten mannelijke tuatara's geen normaal geslachtsorgaan (hemipenis) zoals andere reptielen hebben.

Tuatara's zijn over het algemeen trage dieren in alles. In totaal worden er inmiddels circa 137 dieren in gevangenschap gehouden. Dit betreft dan voornamelijk in dierentuinen.

Lengte:

Mannelijke brughagedissen bereiken een totale lengte van circa 60 centimeter en wegen dan 1 kilogram. Vrouwtjes blijven iets kleiner en bereiken een lengte van circa 40 centimeter. Hun gewicht bedraagt dan ongeveer 450gram.

Deze dieren zijn op een leeftijd van 30 jaar pas volledig volwassen en zouden de leeftijd van 100 jaar kunnen bereiken.

Biotoop:

De brughagedis komt slecht alleen op kleine eilandjes in Nieuw-Zeeland voor. In totaal zijn dit circa 30 eilandjes. Op deze eilandjes vind met als begroeiing laaggroeiende en zouttolerante boompjes. Verder is de grond relatief open.

Terrarium:

Over het algemeen wordt deze soort niet in gevangenschap gehouden door hobbyisten, maar slecht alleen in enkele dierentuinen. Het terrarium van tuatara's dient erg groot te zijn. Als minimum wordt een grondoppervlak van 5m² per exemplaar gegeven. Dit is echt het minimum, er wordt liever uitgegaan van minimaal 9m² per dier. Hier kan een gewoon terrarium dus niet aan voldoen en zou een aparte kamer dus voor deze dieren omgebouwd moeten worden. De inrichting dient relatief "open" te zijn, met bijvoorbeeld een stromend beekje, laaggroeiende boompjes etc. Tevens moeten er voldoende schuilmogelijkheden aangeboden worden in de vorm van rotsen, holen in de grond et cetera.

Zie hier een afbeelding van het tuatara "terrarium" in de Berlin Zoo.

 

Temperatuur:

In tegenstelling tot wat men verwacht bij reptielen, kunnen tuatara's niet tegen hogere temperaturen. De lichaamstemperatuur van een tuatara ligt namelijk tussen de 6,2 en 14 graden. Dit is ook de reden waarom deze dieren zo traag zijn. De omgevingstemperatuur mag maximaal 23 graden bedragen. Maar de optimale temperatuur ligt ergens tussen de 18 en 21 graden. Indien dieren een temperatuur te verdragen krijgen van boven de 23 graden, lijdt dit vaak tot de dood.

Uiterlijk:

Brughagedissen kunnen verschillende basiskleuren hebben. Zo zijn er exemplaren met een olijfgroene kleur, een rode kleur, grijs en zelfs zwart. Deze basiskleur is bij de meeste dieren bedekt met donkerdere gekleurde markeringen en vale vlekken.

De rugkam is bij beide sekses wit gekleurd.

Gedrag:

Brughagedissen zijn van nature voornamelijk nachtactief. Overdag trekken deze dieren zich terug in hun holen. Verder zijn deze dieren aardig traag, wat mede een oorzaak is van de vele soorten die uitgestorven zijn.

Geslachtsonderscheid:

Het onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke dieren is eenvoudig te zien. De mannen zijn, net zoals bij veel hagedissen, veel grover gebouwd en wegen ook bijna twee keer zoveel. Beide sekses hebben een rugkam, maar bij de mannen is deze sterker ontwikkeld en dus ook groter.}

Paargedrag:

Brughagedissen zijn op een leeftijd van circa 9 tot 13 jaar geslachtsrijp.

Slechts eens in de vier a vijf jaar produceren vrouwelijke dieren een nest. Er zijn gegevens bekend van nesten van 11 eieren, maar ook van 15 eieren van de S. punctatus en 13 eieren van de S. guntheri. Deze eieren worden zoals verwacht ook op een lagere temperatuur uitgebroed. Er zijn gegevens bekend van of de temperatuur invloed heeft op het geslacht van de uitgekomen dieren. Zo zou er bij een incubatietemperatuur van 18 graden alleen maar vrouwen uit het ei gekropen komen. Bij 20 graden bedroeg het percentage vrouwen in een nest nog gemiddeld 91% en bij 22 graden nog slecht 23%.

De incubatieperiode van brughagedissen bedraagt tussen de 12 en 15 maanden.